به گزارش سلامت نیوز، HIV ویروسی است که سیستم ایمنی بدن انسان را هدف می‌گیرد و مقاومت بدن در برابر عفونت‌ها و بیماری‌ها را کاهش می‌دهد.اگر HIV درمان نشود، می‌تواند منجر به AIDS شود؛ یعنی مرحله‌ای که سیستم ایمنی بدن خیلی ضعیف شده و فرد به عفونت‌های فرصت‌طلب یا برخی سرطان‌ها حساس می‌شود. با این حال، در بسیاری از کشورها با داروهای ضدرتروویروس (ART) امکان کنترل HIV وجود دارد؛ یعنی افراد مبتلا می‌توانند زندگی سالم و طولانی داشته باشند، اگر تشخیص و درمان به موقع دریافت کنند.

HIV فقط یک بیماری عفونی نیست، بلکه چالش بهداشتی، اجتماعی و حقوق بشری است، چرا که مبتلایان غالباً با تبعیض، ترس و ناآگاهی مواجه‌اند.

HIV چگونه منتقل می‌شود؟

ویروس HIV فقط از راه‌هایی مشخص و محدود منتقل می‌شود. سه شرط باید همزمان وجود داشته باشد:

1. مایع آلوده به HIV

2. ورود این مایع به خون یا بافت‌های بدن فرد دیگر

3. به مقدار کافی بودن ویروس

مایعاتی که می‌توانند HIV را منتقل کنند:

این مایعات حاوی مقدار قابل‌توجه ویروس هستند:

• خون

• مایع منی

• ترشحات واژن

• ترشحات مقعد

• شیر مادر

سایر مایعات بدن مثل بزاق، اشک، عرق، ادرار و مدفوع HIV را منتقل نمی‌کنند (مگر در شرایط بسیار غیرمعمول همراه خون زیاد).

مسیرهای اصلی انتقال HIV

رابطه جنسی محافظت‌نشده

این شایع‌ترین راه انتقال در جهان است.

• رابطه واژینال بدون کاندوم

• رابطه مقعدی بدون کاندوم (بالاترین ریسک)

• رابطه دهانی فقط در صورت وجود خونریزی یا زخم در دهان

تزریق مشترک

استفاده از وسایل تزریق مشترک مانند:

• سرنگ

• سوزن

• وسایل تاتو یا سوراخ‌کردن غیراستاندارد

• وسایل مصرف مواد تزریقی

این روش یکی از خطرناک‌ترین راه‌های انتقال است.

انتقال از مادر مبتلا به کودک

این انتقال قابل پیشگیری ۹۹٪ است اگر مادر درمان دریافت کند.

انتقال از طریق خون و فرآورده‌های خونی آلوده

امروزه در بسیاری از کشورها به دلیل غربالگری دقیق بانک خون، این راه بسیار نادر است.

HIV از این راه‌ها منتقل نمی‌شود

این نکته‌ها بسیار مهم‌اند چون ریشه بسیاری از ترس‌ها و تبعیض‌ها هستند:

• دست دادن
• بغل کردن
• بوسیدن معمولی
• عطسه یا سرفه
• غذا خوردن مشترک
• استفاده از حمام، سرویس بهداشتی یا استخر
• استفاده از ظروف مشترک
• نیش پشه یا حشرات
• زندگی، کار یا مدرسه مشترک با فرد مبتلا

HIV بیماریِ «تماس روزمره» نیست.

روز جهانی ایدز و شعار ۲۰۲۵

روز جهانی ایدز هر سال در ۱ دسامبر برگزار می‌شود، روزی برای یادآوری وضعیت جهانی HIV/AIDS، نشان دادن همبستگی با مبتلایان، گرامی‌داشت کسانی که از دنیا رفته‌اند و تأکید بر ضرورت پیشگیری، درمان، آگاهی و حقوق برابر.

شعار جهانی ۲۰۲۵ برای روز ایدز: «Overcoming disruption, transforming the AIDS response» یعنی «فائق آمدن بر آشفتگی‌ها، تحول در واکنش به ایدز»

این شعار بازتاب وضعیت کنونی جهان است: طی سالیان اخیر، با کاهش بودجه‌ها، فشارهای اقتصادی و اجتماعی، و چالش‌های جهانی، پاسخ به ایدز نیز دستخوش اختلال شده است. شعار امسال تأکید دارد که در این شرایط باید مقاومت کرد، بازسازی کرد و واکنش به HIV/AIDS را متحول نمود.

روز جهانی ایدز هر سال یادآور میلیون‌ها انسانی است که با HIV زندگی می‌کنند؛ کسانی که با امید، مقاومت و امید به درمان پیش می‌روند؛ و نیز یاد کسانی که بر اثر این بیماری جان باخته‌اند. با وجود پیشرفت‌های چشمگیر پزشکی؛ و داروهای ضدرتروویروس (ART) که امکان زندگی طولانی و با کیفیت را فراهم کرده‌اند، اما برای بسیاری از افراد مبتلا «انگ اجتماعی» یا «استیگما» هنوز مانعی بزرگ است. این استیگما، هم سلامت روان و جسم فرد را تحت تأثیر قرار می‌دهد، هم می‌تواند مانع مراجعه به مراقبت‌های بهداشتی، شروع یا ادامه درمان شود.

استیگما چیست و چرا برای افراد مبتلا به HIV خطرناک است؟

«استیگما» یا انگ اجتماعی علیه افراد مبتلا به HIV یعنی نگرش‌ها، پیش‌داوری‌ها، قضاوت، تبعیض و طرد اجتماعی؛ چه از سمت جامعه، چه از طرف مراکز درمانی.

طبق گزارش جهانی GNP+ (با داده‌های جمع‌آوری‌شده از 100+ کشور)، در تازه‌ترین «شاخص استیگما برای افراد مبتلا به HIV» ۸۴.۸٪ از شرکت‌کنندگان گفته‌اند تجربهٔ «استیگما درونی» (احساس شرم، نالیاقتی، ترس از افشا) داشته‌اند.

همین گزارش می‌گوید که استیگما یکی از بزرگ‌ترین موانع دسترسی به مراقبت و درمان HIV است: باعث می‌شود افراد تست ندهند، دیر مراجعه کنند یا برای درمان اقدام نکنند.

بنابراین استیگما تنها یک «مسالهٔ اخلاقی» یا «فرهنگی» نیست؛ بلکه مسأله‌ای سلامت‌محور است که جان افراد را تحت تأثیر قرار می‌دهد.

چگونه استیگما روند درمان را مختل می‌کند

۱. بازدارندگی از تست و تشخیص زودهنگام

بر اساس گزارش UNAIDS، کسانی که تجربهٔ استیگما دارند بیش از دو برابر احتمال دارد که برای درمان دیرتر اقدام کنند.

اگر افراد مبتلا به HIV به دلیل ترس از قضاوت یا افشا شدن وضعیت‌شان از مراجعه به کلینیک خودداری کنند، تشخیص دیرهنگام می‌شود و این یعنی هم خطر بالاتر برای خودشان، هم احتمال انتقال به دیگران.

۲. تأخیر یا امتناع در آغاز درمان یا مراقبت

گزارش جهانی ۲۰۲۴ UNAIDS نشان داده است که بین کسانی که تجربه استیگما داشته‌اند و کسانی که نداشته‌اند، اختلاف معناداری در شروع یا ادامه درمان دیده شده: حدود ۳۴.۲٪ از کسانی که تجربهٔ تبعیض یا استیگما گزارش کرده‌اند، درمان‌شان را قطع یا موقتاً متوقف کرده‌اند.

ترس از نقض محرمانگی، رفتار نامساعد در مراکز درمانی، یا ترس از شناخته شدن در جامعه می‌تواند دلیل عمده چنین تصمیماتی باشد.

۳. کاهش پایبندی به درمان و مراقبت مستمر

حتی اگر درمان آغاز شود، استیگما بر پایبندی به درمان مؤثر و منظم تأثیر منفی دارد. پژوهش‌ها نشان می‌دهند که افرادی که احساس شرم، انزوا یا ترس از طرد شدن دارند، کمتر احتمال دارد داروها را طبق تجویز مصرف کنند یا مراجعات منظم داشته باشند.

قطع یا بی‌نظمی درمان می‌تواند منجر به مقاومت دارویی، بدتر شدن وضعیت سلامتی و افزایش احتمال انتقال ویروس به دیگران شود.

۴. تأثیر منفی بر سلامت روان و کیفیت زندگی

استیگمای درونی (internalized stigma) یعنی ترس، شرم، احساس گناه یا بی‌ارزشی، می‌تواند به افسردگی، اضطراب و کاهش اعتماد به نفس منجر شود. این مسائل روانی خود مانعی برای مراقبت از خود، مراجعه به پزشک و ادامه درمان هستند.

همچنین استیگما در مراکز درمانی، یعنی تبعیض، رفتار ناشیانه یا قضاوت از طرف کارکنان، باعث می‌شود بیماران جدید یا آسیب‌پذیرتر، از مراجعه خودداری کنند یا درمان‌شان را ترک کنند.

چرا شکست استیگما برای سلامت فرد و جامعه ضروری است؟

1. درمان زودهنگام و پایبندی به آن می‌تواند HIV را به یک بیماری مزمن قابل کنترل تبدیل کند؛ همان طور که گزارش WHO نشان می‌دهد بسیاری از افراد با ART می‌توانند زندگی عادی و سالم داشته باشند.

2. وقتی استیگما کاهش یابد و افراد با خیال راحت تست دهند و درمان را پی بگیرند، احتمال تشخیص دیرهنگام، انتقال ویروس و مرگ کاهش می‌یابد و این به نفع سلامت عمومی است.

3. از لحاظ حقوق بشر: افراد مبتلا به HIV حق دارند بدون تبعیض، به مراقبت مناسب دسترسی داشته باشند؛ و جامعه با احترام، همدلی و حمایت می‌تواند زندگی باکیفیت آن‌ها را ممکن کند.

راهکارها برای کاهش استیگما و بهبود دسترسی به درمان

بر اساس توصیه‌های World Health Organization و گزارش‌های جهانی:

1. آموزش عمومی و اطلاع‌رسانی علمی: افزایش آگاهی جامعه درباره واقعیت‌های HIV، راه‌های انتقال، امکان درمان، حق حیات برابر، تا باورهای غلط و ترس‌ها کاهش یابد.

2. تجهیز مراکز درمانی برای ارائه خدمات بدون تبعیض: آموزش کارکنان، تضمین محرمانگی، سهمیه‌دهی خصوصی برای مشاوره / درمان، ایجاد فضای امن و حمایت‌گر.

3. برنامه‌های حمایتی برای افراد مبتلا: گروه‌های همبستگی، مشاوره روانی، حمایت اجتماعی، فراهم‌کردن دسترسی آسان و مقرون-به‌صرفه به درمان.

4. سیاست‌گذاری و قانون‌گذاری حمایتی: قوانینی که تبعیض را ممنوع کند، محرمانگی را تضمین کند، حقوق بیماران را رعایت کند.

5. تشویق تست و درمان به‌موقع: از طریق مشاوره، برابری خدمت، حذف موانع مالی یا منطقه‌ای، اطلاع‌رسانی مثبت در مورد زندگی با HIV تحت درمان.

اگر استیگما نسبت به HIV از بین نرود چه اتفاقی برای جامعه می‌افتد؟

کاهش مراجعه برای آزمایش و دیر تشخیص دادن موارد جدید

ترس از قضاوت باعث می‌شود افراد از آزمایش HIV فرار کنند. این یعنی:

• افراد مبتلا دیر شناسایی می‌شوند

• دیر وارد چرخه درمان می‌شوند

• به‌صورت ناخواسته ویروس را منتقل می‌کنند

در کشورهای مختلف ثابت شده که استیگما بزرگ‌ترین مانع برای تشخیص زودهنگام HIV است.

افزایش موارد جدید HIV

وقتی مردم از آزمایش و درمان دوری کنند، زنجیره انتقال ادامه پیدا می‌کند.در جامعه‌ای با استیگمای بالا:

• شیوع HIV افزایش می‌یابد

• اپیدمی کنترل نمی‌شود

• هزینه‌های نظام سلامت چند برابر می‌شود

به همین دلیل سازمان جهانی بهداشت تأکید می‌کند مبارزه با استیگما «ضروری برای پایان اپیدمی» است.

افزایش مرگ‌ومیر و تشدید بیماری

بسیاری از افراد به دلیل ترس از برچسب خوردن، درمان خود را رها می‌کنند یا به‌موقع مراجعه نمی‌کنند.

نتیجه:

• کاهش اثربخشی دارو

• افزایش عفونت‌های فرصت‌طلب

• افزایش مرگ‌ومیر قابل پیشگیری

HIV امروزه یک بیماری قابل‌مدیریت است، اما استیگما آن را خطرناک‌تر و مرگبارتر می‌کند.

گسترش اطلاعات غلط و ترس عمومی

وقتی مردم خجالت بکشند درباره HIV حرف بزنند:

• آموزش کاهش پیدا می‌کند

• شایعات تقویت می‌شود

• ترس جایگزین علم می‌شود

این خود به چرخه استیگما دامن می‌زند و جامعه را از آگاهی دور می‌کند.

گسترش تبعیض، نابرابری و بی‌عدالتی

استیگما باعث موارد زیر می شود:

• اخراج از کار

• طرد شدن در خانواده

• تبعیض در خدمات پزشکی

• انزوای اجتماعی

این تبعیض‌ها نه‌تنها ظلم است، بلکه مانع دسترسی به درمان می‌شود و سلامت عمومی را تهدید می‌کند.

افزایش هزینه‌های اقتصادی بر دوش دولت

اپیدمی کنترل‌نشده HIV هزینه‌بر است.وقتی استیگما مانع درمان شود، هزینه‌های زیر افزایش می‌یابد:

• هزینه بستری

• درمان بیماری‌های فرصت‌طلب

• هزینه‌های مراقبت‌های طولانی‌مدت

• کاهش توان کاری افراد جامعه

سرمایه‌گذاری در رفع استیگما برابر است با کاهش هزینه‌های ملی.

آسیب به خانواده‌ها و کودکان

ترس و ناآگاهی موجب موارد زیر می شود:

• پنهان‌کاری در خانواده

• اضطراب و افسردگی در کودکان

• انتقال مادر به کودک در غیاب مشاوره و درمان مناسب

در حالی که با درمان مناسب احتمال انتقال مادر به کودک تقریباً صفر است.

عقب‌ماندن از هدف جهانی «پایان ایدز تا 2030»

سازمان ملل و WHO اعلام کرده‌اند که بزرگ‌ترین مانع برای پایان اپیدمی HIV، استیگما است. تا زمانی که ترس، قضاوت و شرم وجود دارد:

• افراد آزمایش نمی‌دهند

• درمان شروع نمی‌شود

• عدد انتقال کاهش نمی‌یابد

نتیجه: جامعه به هدف جهانی نمی‌رسد و اپیدمی ادامه می‌یابد.

رفع انگ اجتماعی درباره HIV فقط وظیفۀ دولت یا نظام سلامت نیست

رفع انگ اجتماعی (استیگما) درباره HIV فقط وظیفۀ دولت یا نظام سلامت نیست؛ هر شهروند می‌تواند نقش مهمی در شکستن این چرخه تبعیض و ناآگاهی داشته باشد. رفتارهای ساده اما مؤثر ما می‌تواند امنیت روانی و سلامت عمومی جامعه را افزایش دهد.

۱. آگاهی خودمان را افزایش دهیم

بزرگ‌ترین علت انگ اجتماعی، ناآگاهی و باورهای غلط است.به‌عنوان شهروند می‌توانیم:

• اطلاعات درست درباره راه‌های انتقال و عدم انتقال HIV یاد بگیریم

• بدانیم که HIV با دست دادن، بغل کردن، غذا خوردن مشترک یا معاشرت معمولی منتقل نمی‌شود

• بفهمیم که فرد مبتلا می‌تواند با درمان مناسب، زندگی سالم و عادی داشته باشد

• منابع معتبر دنبال کنیم (WHO, UNAIDS, CDC)

دانش، ترس را از بین می‌برد.

۲. درباره HIV صحبت کنیم (معمولی و بدون قضاوت)

هرچه HIV بیشتر تابو باشد، استیگما قوی‌تر می‌شود.کارهای ساده اما مهم:

• درباره HIV با خانواده صحبت کنیم

• حرف زدن درباره آزمایش و پیشگیری را نرمال کنیم

• اگر کسی حرف غلط زد، آرام و محترمانه اصلاحش کنیم

• انتشار محتوای علمی در شبکه‌های اجتماعی

صحبت کردن، HIV را از سایه بیرون می‌آورد و طبیعی‌سازی می‌کند.

۳. از زبان بدون تبعیض استفاده کنیم

کلمات تبعیض ایجاد می‌کنند.

به‌جای:

• «ایدزی»

• «آلوده»

• «خطرناک»

بگوییم:

• فرد مبتلا به HIV

• فردی که با HIV زندگی می‌کند

• فرد در حال دریافت درمان

زبان محترمانه برابر است با احترام به کرامت انسانی.

۴. حمایت و همدلی نشان دهیم

اگر فردی HIV دارد، مهم‌ترین نیاز او احترام، امنیت و حمایت اجتماعی است.

ما می‌توانیم:

• قضاوت نکنیم

• رازدار باشیم

• با او مثل هر انسان دیگری رفتار کنیم

• او را از منابع درمانی و حمایتی آگاه کنیم

گاهی حمایت فقط یک جمله ساده است: «این بیماری قابل‌کنترل است. تنها نیستی.»

۵. تفکر غلط «ترس از تماس» را کنار بگذاریم

یکی از بزرگ‌ترین ریشه‌های استیگما: ترس از تماس بدنی یا اشیای مشترک.

با رفتار طبیعی می‌توانیم این ترس را از بین ببریم:

• دست دادن

• غذا خوردن کنار هم

• استفاده از وسایل معمول زندگی

این‌ها HIV را منتقل نمی‌کند و ثابت می‌کند که ما آگاه هستیم.

۶. اطلاعات علمی صحیح را به دیگران منتقل کنیم

در خانه، محل کار، مدرسه و شبکه‌های اجتماعی:

• مقاله‌های معتبر WHO و UNAIDS را به اشتراک بگذاریم

• myths & facts درباره HIV را منتشر کنیم

• آموزش صحیح را ترویج دهیم

اطلاعات درست، شایعات را خنثی می‌کند.

۷. از حقوق افراد مبتلا دفاع کنیم

حتی یک شهروند عادی هم می‌تواند نقش فعال داشته باشد:

• اگر جایی فرد مبتلا مورد تمسخر یا تبعیض قرار گرفت، سکوت نکنیم

• در محیط کار، مدرسه و دانشگاه خواستار رفتار برابر و محرمانگی شویم

• از برنامه‌های حمایتی، خیریه‌ای و آگاهی‌بخش حمایت کنیم

دفاع از حقوق، جامعه را انسانی‌تر می‌کند.

۸. آزمایش HIV را عادی‌سازی کنیم

وقتی مردم آزمایش را «تابو» بدانند، بیماری پنهان می‌ماند.

ما می‌توانیم:

• خودمان داوطلبانه آزمایش بدهیم

• درباره تجربه‌مان صحبت کنیم

• نشان دهیم آزمایش بخشی از مراقبت سلامت است، نه نشانه «مشکل داشتن»

نرمال‌سازی آزمایش یعنی کاهش استیگما همراه با افزایش تشخیص زودهنگام.

۹. در کمپین‌ها و برنامه‌های روز جهانی ایدز مشارکت کنیم

هر سال در ۱ دسامبر برنامه‌های مختلف آگاهی‌بخش برگزار می‌شود.

می‌توانیم:

• شرکت کنیم

• محتوای آن‌ها را منتشر کنیم

• به ابتکارهای مردمی و NGOها کمک کنیم

این کارها پیام همبستگی را تقویت می‌کند.

منابع:

unaids

gnpplus

who

who

who

unaids